Болмыс

Болмыс
Болмыс – бүкіл әлемнің тұтастығын, дүние мен адамның бірлігін, тіршіліктің мәнісін білдіретін философиялық категория. Адамзат өзінің және қоршаған дүниенің бар екендігіне сенеді. Қарапайым санада болмыстың баламалары ретінде әлем, ғарыш, дүние, табиғат, өмір тәрізді жалпы ұғымдар қолданылады. Қазақтың дәстүрлі дүниетанымында дүние қаншама аумалы-төкпелі, өткінші болғанымен, оның негізінде тұрақтылық бар екендігі баяндалады.
Болмыс туралы философиялық ілімнің ұзақ тарихы бар. Осы ұғымды тұңғыш рет көне грек философы, ақыны Парменид ұсынған болатын ("Табиғат туралы" деген поэмасында). Ежелгі мәдениетте болмыс көбінесе нақтылы зат немесе оны құрайтын түпкі бөлшектермен теңестірілген, яғни болмыс субстрат (лат. substratum - "төсенгіш") ретінде қарастырылды, заттар, құбылыстардың ортақ негізін, бәрі осыдан жасалған дегенді білдірді. Кейін болмыс жалпы табиғаттың синониміне айналды (Қайта Өрлеу дәуірінде). Жаңа заман философиясында болмыс өзінен өзі туындайтын субстанция кейпіне ауысты. Бұл онтология деп аталады. Болмыс мәселесін жан-жақты неміс классикалық философиясының ұлы өкілі Г.Гегель қарастырды.
Маркстік философияда болмыс ұғымын материя категориясы ығыстырды және оның басты белгісі ретінде санадан, адамнан тәуелсіз өмір сүру ұсынылады. Бұл адамсыздандырылған болмысқа әкелді. Қазіргі философия ғылымында (экзистенциализм, философиялық антропология және т.б.) болмыс мәселесінің әртүрлі қырлары жан-жақты талқыланып келеді. ХХ ғ. соңында философтар болмысты көп жүйелі процесс ретінде қарастырады.
Философиялық әдебиеттерде болмыстың мынадай негізгі түрлері аталады: 1) материалдық болмыс (табиғи және адам жасаған заттар мен процестер болмысы); 2) идеалдық (рухани) болмыс; 3) адами, адам болмысы; 4) әлеуметтік (қоғам, социум) болмысы.
Соңғы жылдары адам қызметінің әртүрлі салаларында “виртуалды реалдылық" (шындық) немесе “виртуалды болмыс" деген термин кең таралуда: адам мен компьютердің өзара іс-әрекетімен жасалған реалдылықтың моделі, яғни бұл ерекше жағдай, иллюзорлық, жорамалдылық реалдылық (болмыс).

Философиялық терминдердің сөздігі. - Павлодар: ПМПИ. . 2011.

Игры ⚽ Поможем написать курсовую

Полезное


Смотреть что такое "Болмыс" в других словарях:

  • болмыс — зат. диал. Тіршілік, тұрмыс, өмір …   Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі

  • болмыс — (Монғ.) жағдай. Еңбекшілердің еңбек демалыс, тұрғын үй, тұрмыстық, мәдени б о л м ы с ы м е н қоршаған ортаны қорғау ісін жақсарту («Ж. өмір», 29.11.1986) …   Қазақ тілінің аймақтық сөздігі

  • Герменевтика — (гр.hermeneia – ұғындыру, баяндау, түсіндіру) – кең мағынада философия мен гуманитарлық ғылымдарда ұғыну әлеуметтік болмыстың мәнін түсінудің шарты ретінде қарастырылатын бағыт. Тар мағынада – білімнің біраз салаларында (философия, әдебиет, тарих …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Онтология — (гр. ontos – болмыс, logos – ілім) – болмыс туралы ілім («Болмыс» терминің қараңыз) …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Мәдениет — (лат. «cultura» өндеу, егу, тәрбиелеу, дамыту) адамдардың әлеуметтік болмысты (өмірді, тұрмысты) сақтау мен жаңарту жөніндегі қызметі және осы қызметтің жемістері мен нәтижелері. Әлеуметтік болмыс адамсыз тірлік етпейді, оның табиғаттан… …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Метафизика — (гр. meta ta physika после физики физикадан кейін ) бұл терминнің жаңа (соңғы) және ескі (бұрынғы ) мағыналары бар: 1) қазіргі жаңа заманда шындық дүниедегі өзгеріс, дамуды, құбылыстар арасындағы өзара байланысты теріске шығаратын, диалектикалық… …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Астика — – ведалардың (қасиетті көнеүнділік кітаптардың) беделін, заңдарды (дхармаларды) түсіндіруші ретінде брахмандардың (абыздардың) басымдығын және қоғамның төрт кастаға (варналарға) дәстүрлі бөлінуін мойындайтын үнді философиясындағы кез келген… …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Бейболмыс — (небытие – болмыссыздық, болымсыздық) – болмыстың қарама қарсы ұғымы. Егер болмыс бар нәрсенің бәрі болса, бейболмыс – бұл жоқ нәрсенің (жоқтың) бәрі, бірдеңенің толық жоқтығы (полное отсутствие чего либо). Бірақ бейболмыс та болмыспен бірлікте… …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Вайшешика — (санскр. вишеша – ерекшелік, айырмашылық) – үнді философиясының классикалық кезеңіндегі индуистік философиялық мектеп, алты даршаналардың (І мыңжылдықтың ортасына қарай Үндіде қалыптасқан философиялық мектептердің) бірі. Мектептің бұлай аталуына… …   Философиялық терминдердің сөздігі

  • Верификация — (лат. verificatio дәлел, растау) – ғылыми ақиқат пен оның деректері (мәліметтері) эмпирикалық, яғни тәжірибелік тексеру арқылы айқындалады деген әдістемелік концепция, принцип. Ол логикалық позитивизм мен аналитикалық философияның бір тармағы… …   Философиялық терминдердің сөздігі


Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»